Resultaten enquête installatieproces

95% warmtepompbezitters raadt een warmtepomp aan

Ruim 95% van de woningeigenaren die in 2022/2023 een warmtepomp hebben laten plaatsen is tevreden en raadt anderen een warmtepomp aan. Dat is een van de meest opvallende uitkomsten van de enquête naar de beleving van het installatieproces, gehouden onder deelnemers van het onderzoek Installatiemonitor.

Hoe ervaren de bezitters van een warmtepomp het installatieproces? Dat is de hoofdvraag van de enquête die eind 2023 is gehouden onder 1800 warmtepompeigenaren, die deelnemen aan Installatiemonitor. 1274 daarvan hebben een hybride warmtepomp, 522 een all-electric. Installatiemonitor is het eerste grootschalige Europees onderzoek naar de prestaties van (hybride) warmtepompen in Nederlandse woningen en de invloed van warmtepompen op het elektriciteitsnet. Inmiddels heeft Installatiemonitor ruim 5000 deelnemers. De resultaten van de enquête zijn voorgelegd aan drie experts op het gebied van verduurzaming van de woning/warmtepompen: Tom van Aalten, adviseur duurzame warmte bij RVO, Joanneke de Jongh, energie-expert Milieu Centraal en Thomas Piessens, programmamanager energietransitie Techniek Nederland.

95% warmtepompbezitters raadt anderen een warmtepomp aan
Voor zowel Thomas Piessens, Joanneke de Jongh als Tom van Aalten geeft het onderzoek een goed beeld van de praktijk. Alle drie zijn positief verrast over de uitkomsten. Joanneke: “In 2021 heeft Milieu Centraal onderzoek gedaan onder warmtepompeigenaren. Van die respondenten was 7 op de 10 tevreden, al een mooie score. In dit onderzoek is dat zelfs 95%!”

54% heeft voor de aanschaf van de warmtepomp veel kennis vergaard
Een andere uitkomst die door de drie warmtepompexperts als positief wordt gezien, is dat mensen zich vooraf goed informeren voordat ze tot aanschaf van een warmtepomp overgaan. 54% heeft al veel kennis voordat ze een warmtepomp aanschaffen. 52% door zich goed in te lezen, 2% door het inwinnen van een EPA-advies. Een belangrijke informatiebron voor potentiële warmtepompeigenaren blijkt het internet te zijn. Websites als verbeterjehuis.nl en milieucentraal.nl zijn erg populair om informatie op te halen. Een derde van de deelnemers van dit onderzoek heeft informatie ingewonnen bij de installateur. Voor 12% was de installateur zelfs de enige informatiebron. Thomas: “Dat verbaast me. Ik had verwacht dat iedereen sowieso informatie van internet haalt. Dat is in elk geval iets wat ik altijd aanraad. Lees je van tevoren goed in.” Tom vult aan: “54% is een mooie score maar nog geen 95%. Wat betreft informatievoorziening blijft er nog voldoende ruimte voor verbetering.” Ook Joanneke had een hoger percentage verwacht van de mensen die zich inlezen. “Aan de andere kant kun je dat positief zien”, zegt ze. “Zonder je heel erg te verdiepen in de mogelijkheden kun je ook tot een goed resultaat komen.”

Ruim 35% van de warmtepompeigenaren kan geen minpunten bedenken
Daarnaast is in de enquête gevraagd naar de belangrijkste minpunten van een warmtepomp. Ruim 35% van de respondenten kan geen minpunten bedenken. Bij all-electric warmtepompbezitters is de ruimte die de installatie inneemt het meest genoemd; 30%. Dat begrijpt Joanneke wel. “Bij een all-electric warmtepomp heb je een voorraadvat nodig voor warm water. Daar zijn op zich wel oplossingen voor, je kunt dit vat bijvoorbeeld wegwerken in een kast. Wat mensen ook vaak niet weten, is dat je hem in plaats van staand liggend kunt installeren. Voor een installatie op een zolder met een schuin dak is dat soms een optie.”

Nog niet van het gas af, is bij hybride warmtepompen het meest genoemde minpunt. Niet verrassend, want met een hybride heb je nog steeds een cv-ketel die op koude dagen en voor warm tapwater aardgas verbruikt. Is voor een warmtepompeigenaar van het aardgas af gaan een belangrijke reden om over te stappen op een warmtepomp, maar is de woning nog niet klaar voor all-electric, dan is er ook de optie all-electric ready. Joanneke licht toe: “Heb je plannen binnen een paar jaar je huis redelijk te isoleren en de stap naar een all-electric warmtepomp te maken, dan kan het interessant zijn nu al een all-electric ready warmtepomp aan te schaffen. Die werkt in het begin samen met een cv-ketel en als je voldoende hebt geïsoleerd, kan de warmtepomp het helemaal overnemen en hoef je geen nieuw toestel aan te schaffen. Enige kanttekening hierbij is dat niet alle toestellen geschikt zijn voor all-electric ready. De hybride warmtepomp moet voldoende vermogen hebben om zelfstandig het hele huis te kunnen verwarmen.”

Geluid wordt vooral door hybride warmtepompeigenaren als minpunt gezien
Opvallend is dat juist bij hybride warmtepomp deelnemers het geluid als minpunt wordt genoemd, terwijl het bij de all-electric warmtepomp respondenten minder een issue is. Thomas: “Ik had verwacht dat bij all-electric warmtepompen het geluid meer speelt, want die draaien in de winter op vol vermogen en zijn ook in de zomermaanden bezig met bijvoorbeeld legionellastanden. Wat hiervoor de reden kan zijn, durf ik ook niet te zeggen.” Volgens Joanneke is geluidsoverlast bijna altijd te voorkomen, zolang je maar goed kijkt waar je de unit plaatst en de juiste maatregelen neemt. “Niet bij een slaapkamerraam of op een dak dat gevoelig is voor trillingen. Dat is ook iets wat een goede installateur meeneemt in zijn advies.”
Ook valt het aantal mensen dat het huis niet comfortabel warm krijgt onder hybrides op. Thomas: “Ik had verwacht dat dat percentage bij all-electric hoger is. Echter, voor de hybride deelnemers speelt dit meer. Terwijl zij, als het echt koud is, nog kunnen bijstoken met de cv-ketel. Die optie heeft iemand met een all-electric niet.”

72% kiest voor een warmtepomp om van het Russisch aardgas af te zijn
Tom: “Wat mij opvalt is de motivatie voor de keuze van een warmtepomp. De meeste deelnemers aan deze enquête vinden de kosten minder belangrijk, terwijl in de markt aangegeven wordt dat dit het belangrijkste aspect is. Terugverdientijd is voor deze warmtepompeigenaren niet echt een item.” Ook voor Joanneke is deze uitkomst bij de motivatie een verrassing: “Normaal gesproken staat besparen op energie en geld op de eerste plaats. Daarna volgt voor het klimaat/duurzaamheid. Onafhankelijk zijn van – Russisch – aardgas scoort meestal veel lager. Terwijl dat in deze enquête duidelijk op 1 staat. Dat komt waarschijnlijk door de energiecrisis die we hebben gehad. Mensen zijn toen in beweging gekomen en daar zie je nu het resultaat van.”

66% heeft eenvoudig een installateur kunnen vinden
In 2022 had de warmtepompmarkt nog te maken met de naweeën van corona, waardoor er niet voldoende onderdelen waren. In 2023 was het vooral moeilijk om een installateur te vinden die tijd had. Ondanks dat hebben de meeste deelnemers aan deze enquête (66%) vrij makkelijk een installateur kunnen vinden.
Voor het installeren van zowel hybride als all-electric warmtepompen komen er meestal twee personen naar een woning. De installatie vergt bij hybride warmtepompen in bijna 60% van de gevallen minder dan een dag tijd. Bij all-electric is dit voor bijna 66% twee dagen of meer. “Dit onderzoek geeft ons een beter plaatje van het installatieproces, dat helpt ons ook om consumenten nog beter voor te lichten en voor te bereiden”, zegt Joanneke. “We gingen er al vanuit dat de installatie gemiddeld één tot twee werkdagen kost, dit onderzoek bevestigt dat dit in de meeste gevallen ook klopt.”

In 62% functioneerde de warmtepomp meteen naar verwachting
Na de installatie functioneerde de warmtepomp voor 62% van de respondenten meteen naar verwachting. Bij de overige respondenten functioneerde hij niet meteen naar wens. Bij 19% was de warmtepomp niet goed ingeregeld. Dat is iets wat Techniek Nederland herkent. Thomas: “Het goed inregelen van het afgiftesysteem is een van de belangrijkste voorwaarden voor het functioneren. Zowel op energieprestatie- als op comfortniveau.” 8% van de warmtepompbezitters was niet meteen tevreden, moest wennen aan het nieuwe systeem. Bij 7% ging de warmtepomp in storing en bij 4% was deze niet goed aangesloten.
Het merendeel van de deelnemers die problemen ervaarden (62%) was tevreden over de geboden oplossing. In 38% van de gevallen werden de problemen niet naar tevredenheid opgelost. De belangrijkste reden hiervoor is dat de installateur in eerste instantie niet wist wat te doen. Thomas: “Daar zitten voor onze installateurs zeker nog wat verbetermogelijkheden. Zo lang iemand in de keten, bijvoorbeeld de fabrikant, het kan oplossen, is het niet zo erg. Zorgwekkender is dat het probleem bij 10% nog niet verholpen is. Of dat ze te lang zonder warm water of verwarming hebben gezeten.”

Gemiddelde kosten voor een warmtepomp
Een hybride warmtepomp kost gemiddeld € 6.000. Voor een all-electric is gemiddeld € 15.000 betaald, zonder aftrek van de Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE). Joanneke: “De genoemde kosten sluiten aan bij wat wij communiceren: € 6.000 voor een hybride warmtepomp en € 12.000 voor volledig elektrisch; lucht-water. De prijs voor all-electric is zonder eventuele aanpassingen aan de woning.” 29% van de all-electric warmtepompeigenaren heeft voor de aanschaf een lening afgesloten, tegenover 14% van de hybride warmtepompbezitters. Joanneke is positief verrast door dit aantal, Thomas verbaast het dat voor een derde van de all-electric warmtepompen een lening wordt afgesloten. Thomas: “Op basis van deze informatie is het wellicht een goed idee dat installateurs de opties over leningen meenemen in hun adviezen naar de consument.”

92% van de installateurs heeft de consument attent gemaakt op de ISDE
Aangezien voor deze enquête met name aanvragers van de ISDE benaderd zijn, is het niet verwonderlijk dat ze bijna allemaal de subsidie hebben aangevraagd. Bovendien heeft bij 92% de installateur de warmtepompeigenaar attent gemaakt op de subsidie en in 59% zelfs de meldcode aangeleverd.
In 2023 hebben particuliere woningeigenaren voor € 228,7 miljoen aan ISDE aangevraagd, voor circa 86.700 warmtepompen. Tom: “We verwachten dat het grootste deel van de warmtepomp kopers subsidie aanvraagt, ook als je kijkt naar het trendrapport warmtepompen over 2023. Volgens dat rapport zijn er in 2023 150.000 warmtepompen geïnstalleerd. Daarin zitten ook de warmtepompen voor de zakelijke markt.” De reden dat niet iedereen subsidie aanvraagt, ligt volgens Tom vooral in het feit dat niet iedereen voldoet aan de voorwaarden. Tom: “Er zijn mensen die de warmtepomp zelf willen installeren en niet via een erkend installateur. Dan ontvang je geen subsidie. Een andere voorwaarde is dat je woning voor of in 2018 moet zijn gebouwd. Daarnaast zijn er mensen die geen gebruik willen maken van de subsidie, omdat ze geen overheidssteun willen ontvangen.”

Ook is niet iedereen bekend met het bestaan van de ISDE. Uit een peiling van Milieu Centraal in 2023 blijkt dat maar 50% van het bestaan van de ISDE weet, 10% denkt zelfs dat het er niet is. Tom: “We werken er continu aan om mensen beter bewust te maken van de mogelijkheden. Door het verbeteren van de informatie op onze website https://www.rvo.nl/subsidies-financiering/isde/woningeigenaren Daarnaast organiseren we webinars voor uitvoerders, zoals installateurs. Zodat ze klanten kunnen wijzen op de subsidie. Ook hebben we in 2023 een consumentencampagne gevoerd.”

Wat kunnen we leren van deze ervaringen?
Uit de enquête blijkt dat mensen vooraf al bepaald hebben dat ze een warmtepomp aan willen schaffen. Ze zijn niet per se op zoek naar mogelijke verduurzamingsoplossingen, maar hebben al bepaald dat de oplossing een warmtepomp is. Thomas Piessens: “Dat is voor mij een opvallend punt. De overheid gaat er bij het maken van beleid vanuit dat woningeigenaren kiezen voor een integrale aanpak en zich verdiepen in de verschillende opties. Dat ze bijvoorbeeld ook kijken naar isoleren en een warmteadvies inwinnen via een energiecoach of een EPA-adviseur. Niet via een installateur. Maar in de praktijk lijkt het toch anders te liggen. De aanschaf van een warmtepomp blijkt net als bij zonnepanelen vaak een single issue, de oplossing is vooraf al bepaald.”
Joanneke herkent dit: “Weinig mensen hebben vooraf een heel breed plan voor hun woning. Dat is ook niet altijd nodig. Bij ons komen mensen op het onderwerp warmtepomp binnen. Er zijn ook mensen die besluiten te verduurzamen en dan op zoek gaan naar de oplossingen. Je kunt het op twee manieren aanpakken, ook dat is prima. Uiteindelijk komen we allemaal uit bij een duurzaam huis, dat van het aardgas af is.”
Verder denkt Thomas, programmamanager energietransitie van de branchevereniging voor installateurs dat er nog wat te verbeteren valt voor zijn achterban. Met name in de nazorg. Zo is het volgens hem heel eenvoudig de meldcode aan te leveren na oplevering. “De gemiddelde installateur heeft niet meer dan drie merken warmtepompen waarmee hij werkt en dan daarvan een paar typen. De meldcodes hiervan kunnen ze makkelijk aanleveren. Dat scheelt de consument uitzoekwerk.” En contact opnemen na de oplevering is volgens hem ook een kleine moeite. “Het kan heel eenvoudig met even een belletje of e-mail. Natuurlijk is het extra werk voor de installateur. Maar als je daarmee vragen en ontevredenheid kunt voorkomen, loont dat de moeite.”

Tips van de experts voor wie de aanschaf van een warmtepomp overweegt

Installatie

Een warmtepomp blijft een technisch apparaat, dat lang niet iedereen mooi vindt. Je kunt de installatie wegwerken door hem achter een muurtje of in een kast te plaatsen, of zet er planten om heen.

Financiën

Kijk op de website van de ISDE: https://www.rvo.nl/subsidies-financiering/isde/woningeigenaren. Met name het stappenplan voor de aanvraag van de ISDE en de video kunnen helpen bij de aanvraag van de subsidie.
Het Nationaal Warmtefonds biedt de Energiebespaarlening, een aantrekkelijke lening waarmee eigenaar-bewoners energiebesparende investeringen voor hun eigen woning kunnen financieren.
Combineer de ISDE aanvraag voor een warmtepomp met andere duurzaamheidsmaatregelen, om hogere subsidie te ontvangen.

Aanschaf

Verdiep je vooraf in wat de opties voor jouw woning zijn. Dan kun je beter beoordelen wat de installateur zegt. Zeker als je tegenstrijdige adviezen krijgt van de verschillende installateurs.
Vraag de installateur naar referenties en garanties. En vraag meerdere offertes op, zodat je kunt vergelijken. Vraag ook in je omgeving om ervaringen. Ga eens kijken en luisteren, ervaar hoe het is.
Op de pagina van milieucentraal.nl Checklist warmtepomp kopen en installeren | Milieu Centraal, staat een lijst met gesprekspunten/vragen die je kunt stellen aan je installateur, bijvoorbeeld het vermogen van de warmtepomp, welke aanpassingen er nodig zijn, hoe groot de units zijn en waar ze komen, hoe je geluidsoverlast kunt voorkomen. Let ook op de dimensionering; een warmtepomp met een te groot vermogen kost niet alleen meer in aanschaf, maar uiteindelijk ook in gebruik.
Ga op zoek naar een erkend installateur, met certificaten. Kijk bijvoorbeeld op de website van het Centraal Register Techniek of verbeterjehuis.nl. Of informeer bij het lokale energieloket.

Over Installatiemonitor
Installatiemonitor is een initiatief van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) samen met Netbeheer Nederland en Techniek Nederland. Het monitoringstraject wordt gecoördineerd en uitgevoerd door adviesbureau BDH. Het eerste onderzoek dat begin 2022 is gepubliceerd, gaf een eerste inzicht in de praktijkprestaties van warmtepompen en welke impact ze hebben op het elektriciteitsnet. Het vervolgonderzoek is half 2023 gestart en geeft ook inzicht in welke factoren een rol spelen bij de prestaties van warmtepompen en in welk type woningen warmtepompen worden toegepast. Het onderzoek loopt tot 30 juni 2026.

Meer informatie
Klik hier voor een download van het complete rapport met de uitslagen van de enquête. Het persbericht naar aanleiding van het rapport vindt u hier. Wilt u op de hoogte blijven van de vorderingen van Installatiemonitor, schrijf u dan in voor de nieuwsbrief (verschijnt 1-2 keer per jaar).